مبلمان و المان های شهری

مبلمان و المان های شهری

زیباسازی شهر با المان ها و مبلمان شهری

• انواع المان های شهری

یکی از مباحثی که در طراحی شهری وجود دارد مبحث طراحی المان شهری می باشد، در واقع می توان گفت المان شهری به عنوان جزیی از طراحی شهری به شمار می رود. بایستی از المان ها به منظور نمایش فرهنگ یک شهر، که خود انواع مختلفی دارد که هر یک، در راستای هویت شهر و سیمای آن گام بر می دارد، استفاده نمود. طراحی المان با خصوصیات و ویژگی های منحصر به فرد نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، به دلیل اینکه طراحی درست و مناسب هر کدام از المان ها با توجه به خصوصیات و نحوه مکان یابی مناسب، می توانند در جهت تأمین نیاز شهروندان و القاء هویت شهر نقش مؤثری را ایفا کنند.

در ایران به المان شهری در بحث زیبا سازی شهری به درستی توجه نشده است. عدم توجه به دلایل مختلف نظیر کمبود دانش مدیریت، برنامه ریزی و طراحی عناصر زیباسازی شهری مشکلات زیادی را در این خصوص ایجاد نموده است، در این مطلب با تعریف المان شهری و تفاوت آن با نماد، نشانه و ... معین می گردد و در ادامه انواع آن مشخص می شود.

• المان شهری چیست؟

در مورد معنای واژه المان فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل مصوب واژه المان را «جزء» اعلام کرده و آن را «هریک از اعضای تشکیل دهنده یک سازه» تعریف می کند. معنی برای واژه المان در فرهنگ فارسی معین و لغت نامه دهخدا معادلی نمی توان یافت. این گونه به نظر می رسد که به کار گرفته می شود که طیف وسیعی از اجزای یک کل را شامل گردد. به همین دلیل المان شهری را برخی جزئی از مجموعه وسیع مبلمان شهری می دانند و در نتیجه، ویژگی های مبلمان شهری را از خصوصیات المان های شهری نیز می دانند: «از اجزای مهم مبلمان شهری می توان المان شهری را نام برد که می توانند در ارتقای حس مکان و هویت شهروندان تأثیر بسزایی داشته باشند و در طراحی آن باید دقت نمود به گونه ای طراحی شود که با محیطی که در آن قرار می گیرد به لحاظ بصری و به صورت منطقی سازگار باشد از طرفی باعث راحتی و احساس خوب در افراد گردد. 

از این نوع المان می توان به مجسمه ها، نمادهای میدان ها و خیابان ها اشاره کرد». این نکته را باید مد نظر قرار داد که با در نظر گرفتن ویژگی بارز المان که آن را جزئی از کل می داند، المان شهری هر عنصری را در مجموعه شهر شامل می شود. بنابراین المان شهری دربرگیرنده مبلمان شهریست و نمی توان هر المان شهری را یک مبلمان شهری دانست.

جدول1: مشخصه بارز در مبلمان، المان، یادمان، مونومان، نشانه و نماد شهری

انواع المان های شهری

• المان نمایشی (هنری)

این نوع از المان جنبه نمایشی، هنری و زیبایی دارند و در آن هدف انتقال مطلب و پیام رساندن به مخاطب وجود ندارد. این المان تشکیل شده از برخورد توده ها، احجام، اجزاء سازه ای و صفحات (به نوعی بازی با خط و حجم و صفحه با توجه به ویژگی های هندسی و روابط درونی آن ها) هستند که تنها به لحاظ ویژگی های زیبایی شناسانه و تعادل بصری و هنری می توانند با گروهی خاص از انسان ها ارتباط برقرار کنند.

• المان بیانی (یادمان)

در این نوع از المان برای بیان مطلب خاص استفاده می شود در نتیجه مفهومی در ورای آن وجود دارد و طراح اثر به دنبال انتقال پیام به مخاطب می باشد. این پیام می تواند در مورد ویژگی های خاص مکان قرار گیری المان باشد و یا اتفاقی که در آن مکان افتاده و ... . ویژگی مهمی که این نوع المان دارد به بیان پیام به صورت عام به طوری که قابل فهم برای عموم مردم باشد، طراحی می شود به عبارت دیگر می توان گفت افرادی که از هنر هم سررشته چندانی ندارد نیز می توانند با این نوع المان ارتباط برقرار کنند و لذا دقت نظر طراح در خوانایی و شیوایی بیان مطلب در عین انتزاعی بودن فرم ها و استفاده از آرایه های معمارانه از اهمیت والایی برخوردار است.

• المان عملکردی (مبلمان شهری)

این نوع المان در حیطه مبلمان شهری کاربرد دارد. این نوع از المان تا حدی از تعاریف فوق فاصله می گیرد از این نظر که بحث عملکرد به میان آمده و برای ما محدودیت هایی به لحاظ قوانین فرمی ایجاد خواهد نمود و در این مرحله خلق فضا با استفاده از همان آرایه ها و عناصر بصری را خواهیم داشت. این نوع از المان به نسبت انواع دیگر آن به تعداد زیاد از آن در شهر استفاده می شود. چرا که عنصر عملکرد ایجاب می کند در هر مکانی که نیاز به موضوع مورد نظر باشد نمونه ای از آن وجود داشته باشد به طور مثال ایستگاه های اتوبوس، مترو، کیوسک های تلفن، دکه های روزنامه فروشی، سردرها و مکان های خدمات و اطلاع رسانی در سطح شهرها و همچنین انواع چراغ ها و تاسیسات خاص شهری.
قابل ذکر است می توان از انواع المان های ذکر شده به صورت تلفیقی از دو یا حتی هر سه نوع شکل استفاده نموده و به صورت تلفیقی طراحی نمود یعنی المانی جنبه نمایش- بیانی داشته باشد یا بیانی - عملکردی یا نمایشی- عملکردی و حتی مواردی نیز وجود دارد که هر سه نوع این مفاهیم در آن ها به چشم می خورد.

• نتیجه گیری

المان های شهری از عناصری هستند که با بهره گیری از هنر و زیبایی ها باعث زیباسازی و آراستن فضاها و مناظر شهری می شوند. المان ها که در سطح خرد منظر شهری مطرح هستند، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند، چرا که دارای عملکردها و کارکردهای مختلفی می باشند که در فضاها و مکان های مختلف شهری نصب می شوند. بر این اساس با بهره گیری اصولی و صحیح و رعایت کلیه ی استانداردها در حوزه ی طراحی،اجرا و نگهداری المان های شهری می توان مناظری زیباتر و مطلوب تر ایجاد نمود.

• راهکارهای اجرایی زیباسازی فضاهای شهری از طریق المان های شهری:

در نهایت، راهکارهای اجرایی به منظور بهره گرفتن از المان های شهری برای زیباسازی بیشتر و بهتر فضاهای شهری ارائه می شود:   

• رفع، پاکسازی و یا به حداقل رساندن ناهنجاری ها و نازیبایی های بصری در المان ها
• بهره گیری از آثار هنری در فضاهای شهری با در نظرگرفتن نوستالژی ها
• تدوین ضوابط، قوانین و مقررات در جهت ایجاد المان ها با در نظر گرفتن اصول زیبایی شناسانه و تلاش در جهت لازم الاجرا شدن قوانین
• توجه به مکان یابی صحیح المان های شهری با در نظر گرفتن نیاز شهروندان و القاء هویت شهر و تلاش در جهت تأمین نیازها
• بهره گرفتن از عناصر و نمادهای ایرانی – اسلامی در المان های شهری
• بهره گیری از الگوها و ارزش های فرهنگی – هنری در المان های شهری
• در نظر گرفتن المان ها در سطح شهر متناسب با رویدادها و مناسبت های مختلف
• بهره گیری از المان های نوری در ساعات تاریکی هوا در راستای ایجاد جذابیت های بصری
• نورپردازی صحیح و مطلوب المان های شهری به منظور مورد استفاده قرار گرفتن و نمایش این المان ها در ساعات شب